Stanisław Frączysty - kurier, który przeprowadził przez granicę marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego
Stanisław Frączysty urodzony 5 lutego 1917 w Chochołowie, zmarł 7 lutego 2009 tamże. Do 1939 roku pomaga rodzicom w chochołowskim gospodarstwie rolnym. Uprawiał także lekką atletykę, a zimą narciarstwo.
 |
| Stanisław Frączysty |
Jeszcze przed wybuchem wojny, w lipcu 1939, wstąpił do liczącej 20 osób 1 dywersyjnej grupy wojskowej stworzonej na terenie Chochołowa przez Sztab Główny Wojska Polskiego.
Po napaści Niemiec na Polskę bierze udział w ruchu oporu, wstępuje do Związku Walki Zbrojnej i pełni w latach 1940–1942 funkcję kuriera - pseudonim „Sokół” - na szlaku przerzutowym Podhale – Budapeszt – Podhale. W audycji dla Polskiego Radia wpominał, że już w listopadzie 1939 r., dzięki bardzo dobrej znajomości przygraniczych Tatr, przerzucał ludzi za słowacką stronę 2.
Przewoził przez granicę dokumenty, broń, a także pieniądze, również te, które były ewaukowane z Banku Polskiego na Węgry. Ze względy na fakt, że w okupowanej Polsce przedwojenne pieniądze musiały zostać do określonego dnia opieczętować, władze emigracyjne i podziemne zdecydowały o przerzucie banknotów do Polski 3.
Na tej trasie Stanisław Frączysty przeprowadzał również ludzi. Jednym z nich był Jan Mazurkiewicz, pseudonim "Radosław" – późniejszy dowódca Kedywu AK i dowódca zgrupowania w Powstaniu Warszawskim. Ale najsłynniejszym człowiekiem przeprowadzonym przez "Sokoła" był kto inny.
Marszałek Edward Rydz-Śmigły przeprowadzony przez granice
24 października 1941 roku do Stanisława Frączystego przebywającego w Budapeszcie po wykonaniu zadania kurierskiego, przyjechało trzech przedwojennych dygnitarzy: Julian Piasecki, Józef Lebedowicz oraz Bazyli Rogowski. Zabrali go do zamku węgierskie hrabiny w Budzie, gdzie – jak to wspomina w książce Alfonsa Filar "Opowieści tatrzańskich kurierów" - starszy mężczyzna w okularach, „właściwie bez żadnego wstępu […] rozłożył mapę i zapytał, jak wyobrażam sobie przekroczenie dwóch granic i dotarcie do kraju” 4.
Po zaakceptowaniu planu, Stanisław Frączysty spotkał się z „profesorem” - bo tak zwracali się do niego współtowarzysze – dopiero w pociągu, na budapesztańskim dworcu Keleti.
Przyglądając się uważnie swojemu rozmówcy poznała, że tym niezwykłym „profesorem” jest nie kto inny, jak sam marszałek Edward Rydz-Śmigły, do niedawna naczelny wódz Polski. Zgodnie z zasadami, które obowiązywały w konspiracji, kurier nie dał znać, że rozpoznał prawdziwą tożsamość "profesora".
W podróż pociągiem do Różniawy (wówczas Węgry, dziś Słowacja) udali się w czwórkę. Poza Stanisławem Frączystym i marszałkiem, podróżował również adiutant marszałka Bazyli Rogowski oraz pewna Węgierka.
Wysiedli w Różniawie (wówczas Węgry, dziś Słowacja), gdzie czekał na nich Słowak Józef Hliwiak, który miał ich zawieźć na granicę węgiersko-słowacką. Ale zanim to nastąpiło, okazało się, że marszałek... zostawił w pociągu paczkę, którą w obawie przed rewizją na granicy słowackiej, ukrył pod siedzeniem. Paczka się znalazła, a jej zawartość była niebagatelna – dziesięć tysięcy dolarów!
Granicę węgiersko-słowacką przekraczają już w trójkę (zadaniem Węgierki było doprowadzenie ich do granicy) i o czwartej nad ranem docierają do wsi Poloma po stronie słowackiej. Z tego miejsca Słowak, Józef Hudeca, który współpracuje z polskimi kurierami, przewozi ich w pobliże granicy Słowacji z Generalnym Gubernatorstwem. Przekraczają ją w nocy z 26 na 27 października.
Ostatni kurs
13 lutego 19542 roku wyrusza z Węgier do Polski. 22 lutego 1942 roku, podczas obławy w Chochołowie zostaje aresztowany przez Niemców i rozpoznany jako kurier polski. Przez kilkanaście tygodni torturowany w gestapowskiej katowni Palace w Zakopanem. Następnie przewieziony do więzienia na Montelupich w Krakowie, a stąd, 26 marca wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie otrzymał numer obozowy 27235 5. Pracował niewolniczo przy budowie zakładów Buna-Werke, linii kolejowej w pobliżu Auschwitz i w kilku innych komandach roboczych.6 Pod koniec 1944 z grupą kilkuset więźniów ewakuowany do KL Buchenwald.
Doczekał wyzwolenia w kwietniu 1945 roku i po kilkumiesięcznym pobycie w amerykańskiej strefie okupacyjnej powrócił do Polski do Chochołowa.
W 1949 roku UB aresztowała go za współpracę z obcym wywiadem, zwolniony po kilku tygodniach więzienia.
Był rolnikiem w rodzinnym Chochołowie, wieloletnim działaczem Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Rodzin Oświęcimskich oraz przez wiele lat pełnił funkcję sołtysa w rodzinnym Chochołowie oraz prezesował tamtejszej OSP.
Przyczynił się do położenia pamiątkowych kamieni upamiętniających powstanie chochołowskie i miejsce, w którym przekroczył granicę marszałek Rydz-Śmigły. Na ścianie domu Franciszka Frączystego, w którym powołano oddział Dywersji Pozafrontowej, w którym znajdował się kurierski punkt kontaktowy i gdzie zatrzymywali się prowadzeni przez niego do okupowanego kraju piłsudczycy, wmurował tablicę pamiątkową. 7
28 maja 2006 roku Stanisław Frączysty był jednym z 32 byłych więźniów, którzy spotkali się pod Ścianą Śmierci w Auschwitz I z papieżem Benedyktem XVI.
Stanisław Frączysty zmarł w swoim domu w Chochołowie 7 lutego 2009.
Źródła:
Zdjęcie tytułowe: Alfons Filar "Opowieści tatrzańskich kurierów", Książka i Wiedza 1977 r., strona 248,
1,2,3 Stanisław Frączysty. Kurier, który "szmuglował" Śmigłego-Rydza, https://www.polskieradio.pl/39/156/artykul/2894784,stanislaw-fraczysty-kurier-ktory-szmuglowal-smiglegorydza.,
Wspomnienie Stanisława Frączystego na temat początków jego pracy w charakterze kuriera. Polskie Radio 7.05.1985 r.,
4 Alfons Filar "Opowieści tatrzańskich kurierów", Książka i Wiedza 1977 r.,
5,7 Stanisław Frączysty nr obozowy:27235, https://auschwitzmemento.pl/relacje/stanislaw-fraczysty/,
6 Słynny kurier tatrzański, były więzień Auschwitz, skończył 90 lat, 05-02-2007, https://www.auschwitz.org/muzeum/aktualnosci/slynny-kurier-tatrzanski-byly-wiezien-auschwitz-skonczyl-90-lat,339.html.
Komentarze
Prześlij komentarz